Kronika Rogozińska: Rogasen Notgeld, czyli o rogozińskich pieniądzach

Czy wiedzieliście, że Rogoźno emitowało swoje pieniądze?

Do niedawna ja również nie miałem o tym pojęcia. Zacząłem się tym interesować po wizycie w Budzyniu w tamtejszej Izbie Historii Ziemi Budzyńskiej. Na jednej ze ścian w tym muzeum wisiał w ramce pieniądz emitowany przez władze Budzynia. Zostałem zapytany, czy w Rogoźnie też były takie pieniądze. Wtedy nie wiedziałem, że w Rogoźnie ponad 100 lat temu również je emitowało. Podczas czytania „Kroniki Miasta Rogoźna” burmistrza Augustyna Smukalskiego trafiłem na dwa zapisy dotyczące emisji:

6.8.19. (…) Wprowadzono bony miejskie wartości 5, 10 i 20 mk [marek – dop. red.], celem zapobieżenia brakowi drobnych pieniędzy

(…)

17/12 19. Zatwierdziła Rada Miejska uchwałą Magistratu z dnia 10.12.19. dotyczącą wydania dalszych bonów wartościowych miejskich w wysokości 100,000 marek.

Pieniądze emitowane przez władze Rogoźna były w istocie bonami zastępczymi. W okresie I wojny światowej instytucje takie jak prywatne banki, przedsiębiorstwa gminy czy nawet kopalnie emitowały je najczęściej w formie banknotu. Były one ważne jedynie na terenie jednostki, która je wydawała, np. pieniądz zastępczy wydawany przez władze miasta Rogoźna był ważny tylko na terenie miasta Rogoźna. Miały one na celu zapobiegnięcie brakom normalnych pieniędzy lub określonych jego nominałów w obiegu. Pieniądze zastępcze emitowane w Niemczech i na terenie byłego zaboru pruskiego (na terenie którego znajdowało się Rogoźno) określa się mianem Notgeldów.

W Rogoźnie notgeldy były emitowane już w trakcie I wojny światowej. Znane są emisje banknotów z 7 sierpnia 1914 roku, 1916 roku i 1917 roku.

Podczas pierwszej emisji władze Rogoźna wydały 6 bonów o nominałach 10, 25, 50, 100, 200 i 300 fenigów. Fenig był jednostką walutową ówczesnego Cesarstwa Niemieckiego, która odpowiadała współczesnym groszom. Na jedną markę niemiecką składało się 100 fenigów. Pieniądze były drukowane w miejscowej drukarni Buchdruckerei Jonas Alexander W-we. Pieniądze były unieważniane prawdopodobnie przez skreślenia albo obcięcie narożników. Ogółem wydano 8.701 sztuk bonów na ogólną wartość 7.970,70 marek, z których po wycofaniu wśród ludności pozostało 102,55 marek. Jak wyglądały bony, możecie zobaczyć tutaj:

https://www.delcampe.net/en_US/collectibles/coins-banknotes/banknotes/germany/other-unclassified/deutschland-notgeld-ehemalige-ostgebiete-rogasen-posen-magistrat-25-200-300-pf-ecken-mit-768961934.html

Druga emisja składała się na nominały 5 i 10 fenigów oraz ½ marki. Bony z tej emisji można spotkać w różnych odmianach z uwagi na ówczesne braki czcionek i innych elementów drukarskich. Po obu stronach bonów znajdowały się pieczęcie typu A, B, C lub D. Jeden banknot miał po obu stronach identyczne odciski. Prawdopodobnie bonów z tej emisji nie unieważniano.

W porównaniu z poprzednią emisją, rogozińskie notgeldy 1916 roku miały drukowany tekst w poprzek do poprzednich bonów. Na awersie jednej z odmian widniały napisy w trzech wierszach:

KRIEGSGELD

der Stadt

Rogasen

1916

5 Pf 5 Pf

Napisy były zwieńczone ramką złożoną z potrójnych linii. Ramka była umiejscowiona w dalszej niż poprzednia emisja odległości od narożnika bonu. Napis „Rogasen” był zakończony kropką lub nie był nią zwieńczony. Cyfry nominału występowały w kilku odmianach, np. w nominale 5 fenigów cyfra „5” miała w jednych bonach chorągiewkę prostą, a w innych pochyloną w prawo. Nie ma informacji na temat tego, ile wyemitowano bonów z tej emisji. Jak wyglądały bony z tej emisji możecie zobaczyć tutaj:

https://colnect.com/ms/banknotes/banknote/136209-10_Pfennig-Rogasen-Notgeld_Jerman

Podczas ostatniej emisji I wojny światowej wprowadzono do obiegu nominały 5, 10 i 50 fenigów. Były one drukowane na jednej stronie czarną czcionką na kolorowym papierze. Spotyka się bony z pieczęcią lub bez pieczęci.

Bony z tej emisji nie miały ramki charakterystycznej dla poprzednich emisji. Widniały na nich napisy:

Gutschein

über

Fünf Pfennig

Magistrat Rogasen

Ostatni napis „Magistrat Rogasen” był drukowany czcionką Szwabacha, jedną z odmian pisma gotyckiego. Cyfra nominału była drukowana w ramce i umieszczona po obu stronach wymienionego wyżej napisu bliżej krawędzi bonu. Nie ma informacji na temat tego, ile wyemitowano bonów z tej emisji. Jak wyglądały bony z tej emisji możecie zobaczyć tutaj:

https://www.ebay.pl/itm/234387456757

Po I wojnie światowej w kraju panowała inflacja spowodowana przez problemy gospodarcze. Brak był w obiegu najmniejszych nominałów. Braki dotyczyły szczególnie monet potrzebnych w celach rozliczeń w bankach czy kasach miejskich. Zmusiło to im. władze miast, m.in. Rogoźna, a w szczególności istniejącą w Rogoźnie Komunalną Kasę Oszczędności do emisji pieniądza zastępczego.

W 1919 roku w Rogoźnie miały miejsce w sumie 4 emisje.

W pierwszej z nich bony różniły się od poprzedniej jedynie pieczęcią z napisami polskimi.

W drugiej emitowano jedynie jeden bon o wartości 50 fenigów, który prawdopodobnie stał się początkiem następnej emisji, w której już się nie pojawił.

bon o nominale 50 fenigów z 1919 roku, źródło:
https://polska-org.pl/9282306,Rogozno,Pieniadz_zastepczy_Rogozno.html

Trzecia emisja z 25 września 1919 roku to ta, o której prawdopodobnie wspomina burmistrz Smukalski w zacytowanym powyżej zapisie z 6 sierpnia 1919 roku, składała się już z marek o nominałach 1, 2, 5, 10 i 20 mk. Jako pierwsze miały one wpisaną datę emisji 25 września 1919 roku. Nominały 5, 10 i 20 marek miały swoją określoną ważność do 15 listopada 1919 roku. Nominały te również miały dwa podpisy osoby upoważnionej w imieniu Magistratu i Kasy miejskiej. Co ciekawe, w tej emisji popełniono błąd w słowie „wymiany”.